Search the Community

Nguyên Lam & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA 2016-11-16 Ảnh minh họa chụp tại một trung tâm chứng khoán ở London, Anh Quốc hôm 9/11/2016. AFP Chiến tranh mậu dịch? Sau khi cử tri Hoa Kỳ bỏ phiếu cho ông Donald Trump làm Tổng thống thứ 45, các thị trường tài chính trên thế giới bắt đầu nghiền ngẫm kết quả bất ngờ. Họ suy đoán tương lai nền kinh tế số một thế giới, có tổng sản lượng gần bằng một phần tư của toàn cầu, với nhiều lo ngại về tình trạng chiến tranh mậu dịch giữa các nước. Đề cao nhu cầu bảo hộ mậu dịch Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, sau nửa ngày hốt hoảng bán tháo khi thấy tỷ phú Donald Trump bất ngờ đắc cử Tổng thống Mỹ, các thị trường tài chính thế giới đã hoàn hồn và vọt lên giá. Giới nghiên cứu kinh tế quốc tế bèn duyệt lại dự báo và đa số suy đoán là chính sách kinh tế của vị Tổng thống Tân cử Hoa Kỳ sẽ thúc đẩy tăng trưởng, nâng lãi suất và đẩy lui nguy cơ giảm phát nhưng cũng gây nguy cơ chiến tranh mậu dịch giữa các nước. Nguyên Lam xin đề nghị là ông phân tích cho những dự đoán này. Nguyễn-Xuân Nghĩa: Nói về dự đoán của thị trường là phản ứng tâm lý của cả triệu tác nhân kinh tế ở mọi nơi, tôi xin được nêu ý kiến như sau: từ gần 90 năm qua, các thị trường tài chính đều theo dõi diễn tiến bầu cử Tổng thống Hoa Kỳ và có thể thấy chỉ dấu tiên báo qua việc tăng giá hay sụt giá trong ba tháng trước bầu cử. Người ta nghiệm thấy là cổ phiếu thường lên giá khi ứng cử viên của đảng cầm quyền thắng cử và ngược lại, sụt giá khi ứng cử viên của đảng đối lập đắc cử. Qua 23 cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ từ năm 1928 cho tới nay, có hai chục lần mà thị trường đoán đúng. Năm nay, thị trường chứng khoán Mỹ sụt giá trong suốt ba tháng trước ngày bầu cử nên giới quan sát đã có thể đoán là ứng cử viên của đảng Cộng Hòa hy vọng đắc cử sau tám năm cầm quyền của một Tổng thống thuộc đảng Dân Chủ. Tuy nhiên, dù thị trường dự đoán như vậy đa số vẫn hoài nghi vì cá tánh của ứng cử viên Cộng Hòa là tỷ phú Donald Trump và vì không khí tranh cử lạ kỳ trước ưu thế của ứng cử viên đảng Dân Chủ là bà cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton. Cuối cùng thì ông Trump lại thắng cử, ngược với dự đoán của các trung tâm nghiên cứu chính trị hay các cuộc thăm dò ý kiến cử tri. Kết luận đầu tiên ở đây có lẽ là thị trường tiếp nhận và tiêu hóa nhiều thông tin chính xác hơn chính trường. Riêng tôi thì không quên được các biến động thị trường từ năm 2008 và chú ý đến những thay đổi lớn lao của trật tự cũ, từ lục địa Âu-Á tới Bắc Mỹ, nên cho là sẽ có những chuyển động lớn mà việc ông Trump đắc cử chỉ là một trong nhiều triệu chứng. Nguyên Lam: Nếu cho rằng giới kinh tế có thể thẩm định chính xác hơn thì ông nghĩ sao về dự báo của nhiều kinh tế gia liên quan đến chính sách kinh tế của vị Tổng thống tân cử? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi lại xin nói ngược! Khi tranh cử tổng thống, mọi ứng cử viên đều muốn thuyết phục cử tri để đắc cử nên đề nghị các chương trình hành động có vẻ hấp dẫn nhất, vào lúc đó. Nhưng sau khi đắc cử thì vị Tổng thống của đệ nhất siêu cường mới khám phá ra vài sự thật. Thứ nhất, lãnh đạo một chế độ dân chủ không có toàn quyền như lãnh tụ một xứ độc tài, và trong số này, Tổng thống Hoa Kỳ là người có quyền lực hạn chế nhất so với lãnh đạo của các nước dân chủ vì phải dung hòa quan điểm với Quốc hội và các cơ chế độc lập như Tối cao Pháp viện hay Ngân hàng Trung ương, chưa nói tới biến cố bất ngờ hay phản ứng của các quốc gia khác. Đấy là một nghịch lý ít ai chú ý. Vì vậy, và đây là yếu tố quan trọng thứ hai, ít khi chương trình hành động của ứng cử viên tổng thống được thực hiện trong thực tế vì ảnh hưởng của các thế lực kia. Bây giờ ta mới nói đến chính sách kinh tế của ông Donald Trump. Nguyên Lam: Về chính sách kinh tế hay chương trình hành động của ông Trump khi tranh cử thì người ta nói đến đề nghị tăng chi ngân sách và giảm thuế để kích thích sản xuất và giải tỏa kiểm soát để thúc đẩy đầu tư. Nhưng mọi người đều chú ý tới chủ trương bảo hộ mậu dịch và tới việc ông Trump hăm dọa nâng hàng rào quan thuế đánh trên hàng nhập nội nên mới e sợ những trận chiến mậu dịch sẽ bùng nổ sau này. Ông nghĩ sao về dự đoán bi quan ấy? Màn hình hiển thị kết quả bầu cử Mỹ, ảnh minh họa chụp tại Hy Lạp hôm 9/11/2016. AFP Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi thiển nghĩ là mọi yếu tố kinh tế hay chính trị đều đan kết với nhau cho nên khi dự đoán ngoại giao chính trị thì ta không quên thực tế kinh tế. Sau vụ khủng hoảng tài chính năm 2008 và nạn Tổng suy trầm 2008-2009, kinh tế thế giới chưa hoàn toàn phục hồi và hầu như quốc gia nào cũng tìm cách gia tăng xuất khẩu và tiết giảm nhập khẩu để thoát vòng trì trệ. Trong khi ấy, các biện pháp ngân sách như tăng chi đều đi hết sự vận hành mà không kích thích nổi sản xuất mà còn gây ra bội chi và nhu cầu đi vay. Thế rồi, vì hoàn cảnh khó khăn chung, ai ai cũng tìm cách tiết kiệm nhiều hơn và chi tiêu ít hơn nên tài hóa càng ít lưu thông, sinh hoạt kinh tế vẫn đình đọng, thất nghiệp tăng trong thực tế. Kết quả sau cùng là định chế duy nhất còn có khả năng can thiệp và kích thích sản xuất là các ngân hàng trung ương đã hạ lãi suất và bơm tiền vào thị trường. Nhưng vì không kết quả các nước đều cắt lãi suất tới sàn, là gần số không, thậm chí Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, Âu Châu và nhiều quốc gia khác còn dìm lãi suất dưới số không, tức là áp dụng lãi suất âm. Điều ấy có nghĩa là gì? Là làm đồng bạc của mình sụt giá nhờ vậy mà hàng hóa của mình trở thành rẻ hơn, dễ xuất khẩu hơn, và làm cho nhập khẩu đắt hơn. Tức là biện pháp tiền tệ lại có hậu quả ngoại hối là phá giá đồng bạc, để tìm ưu thế mậu dịch là tăng xuất và giảm nhập. Nói cho phũ phàng mà dễ hiểu thì các nước đều lặng lẽ tiến vào trận chiến mậu dịch mà không tuyên chiến. Chính là vì vậy mà cả hai ứng cử viên tranh cử tại Hoa Kỳ đều bày tỏ sự hoài nghi về chế độ tự do mậu dịch và đề cao nhu cầu bảo hộ mậu dịch. Bảo vệ quyền lợi an ninh và kinh tế của Hoa Kỳ Nguyên Lam: Ông vừa nêu nhận xét đáng chú ý là “các nước đều lặng lẽ tiến vào trận chiến mậu dịch mà không tuyên chiến”. Có lẽ vì vậy mà cả hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ đều đòi xét lại lợi ích của các hiệp ước tự do mậu dịch Hoa Kỳ đã ký kết, rồi với việc ông Trump vừa đắc cử người ta mới lo sợ nguy cơ chiến tranh mậu dịch. Ông nghĩ sao về rủi ro ấy? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Trong hai chục ứng cử viên của cả hai đảng ra tranh cử Tổng thống Mỹ năm nay, người duy nhất chưa hề tham gia sinh hoạt chính trị là ông Trump. Tôi nghĩ rằng ông có biệt tài diễn xuất khi cảm nhận được sự lầm than bất mãn của một thành phần đông đảo nên huy động được quần chúng và dưới dáng vẻ thô lỗ thật ra là nhân vật biết tính toán nên đã bất ngờ thắng cử. Lối phát biểu thô lỗ và cả chủ trương kinh tế có vẻ triệt để bảo vệ quyền lợi của Hoa Kỳ làm nhiều người lo ngại. Nhưng sự thật là trong hai chục ứng cử viên, ông Trump là doanh gia duy nhất và là doanh gia thì biết mọi sự đều có cái giá phải trả, chứ không thể duy ý chí nghĩ rằng ta cứ áp dụng chính sách này hoặc chương trình khác là được. Nói cách khác, ông là một nhân vật thực tiễn, như chính Tổng thống Barack Obama đã xác nhận sau 90 phút hội kiến vào tuần trước để đón nhận vị Tổng thống Tân cử của nước Mỹ. Nguyên Lam: Phân tích như vậy thì ông kết luận là ông Trump sẽ không khai mở trận chiến mậu dịch bề nào cũng đã xảy ra rồi hay sao? Nhưng thưa ông, vị Tổng thống thứ 45 sẽ làm gì để bảo vệ quyền lợi của nước Mỹ, ít ra là về mặt kinh tế? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Ta không quên rằng sau mấy chục năm giao lưu buôn bán giữa các nước để tiến tới trạng thái toàn cầu hóa thì các nền kinh tế này đều đan kết với nhau trong một chuỗi cung ứng quốc tế. Cụ thể thì trong các mặt hàng ghi là “Chế tạo tại Trung Quốc” hay “Chế tạo tại Mexico” lại có nhiều phẩm vật của Mỹ, Nhật, Nam Hàn, Canada, v.v… Khi đòi nâng thuế biểu lên 35% hay 45% để chặn nhập khẩu thì Hoa Kỳ cũng gây thiệt hại cho giới tiêu thụ và doanh nghiệp lẫn công nhân Mỹ. Có thể là ông Trump đang khám phá ra điều ấy và còn thấy Quốc hội cũng có thẩm quyền và tiếng nói trong nhiều quyết định của Hành pháp. Cụ thể thì biện pháp bảo hộ nhằm đem lại lợi ích cho thành phần này thì lại gây thiệt hại cho thành phần khác, mà trong nền dân chủ, các thành phần đó đều có quyền lên tiếng để tác động vào giới dân cử của họ tại địa phương. Vì vậy, trong môi trường đầy mâu thuẫn về quyền lợi với nhiều hậu quả về chính trị, người ta không thể có giải pháp tuyệt đối mà phải dung hòa. Tổng thống Tân cử Donald Trump là người dày dạn kinh nghiệm thương thảo và ngã giá nên cũng sớm biết dung hòa quan điểm với Quốc hội, gồm có hai viện và các đại biểu của cả hai đảng. Tuần qua, chúng ta đã thấy ông xuất hiện với phong cách chững chạc và nêu ra nhiều ý kiến ôn hòa khác hẳn những gì ông đã gay gắt phát biểu khi tranh cử. Nguyên Lam: Nhưng thưa ông, chúng ta không quên bối cảnh tranh chấp mậu dịch sẵn có giữa các nước. Như vậy, làm sao Hoa Kỳ có thể bảo vệ quyền lợi riêng trong sự tranh đoạt ấy? Một cách cụ thể thì với viễn ảnh tăng trưởng cao hơn, lãi suất tại Mỹ sẽ tăng và đồng đô la lên giá so với các ngoại tệ khác làm cho hàng của Mỹ sẽ đắt giá hơn và khó cạnh tranh hơn. Như vậy, Chính quyền Donald Trump và Quốc hội khóa 115 của nước Mỹ sẽ làm gì? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Giới lãnh đạo Hoa Kỳ không thể không biết là đông đảo quần chúng ở dưới thất vọng và bất mãn vì nhiều vấn đề, trong đó có kinh tế. Cũng vì vậy mà Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP mà Chính quyền Obama cố hoàn thành lại bị gạt qua một bên và Hiệp ước Tự do Thương mại Bắc Mỹ gọi là NAFTA được ban hành từ năm 1994 lại bị xét lại. Trong khung cảnh đó, Chính quyền tân nhậm đầu năm 2017 không thể bỏ qua ý dân, mà cũng chẳng dễ gì xóa bỏ hệ thống hợp tác cũ, hoặc dựng chiến hào mậu dịch với các nước. Sau khi Tổng thống lập Nội các và Quốc hội khóa 115 bầu lại chức vụ đại biểu vào các ủy ban hữu trách, Hoa Kỳ sẽ tranh luận nội bộ về đối sách kinh tế với thế giới bên ngoài rồi từng bước thương thuyết lại khuôn khổ buôn bán với hai đối tác của Hiệp ước NAFTA và có khi đề nghị từng giải pháp song phương với 11 đối tác của Hiệp ước TPP. Tiến trình phức tạp ấy có thể mất nhiều năm chứ không kết thúc mau lẹ. Kinh nghiệm trước mắt là việc Anh quốc ra khỏi Liên Âu sau quyết định bất ngờ của người dân hồi Tháng Sáu. Khi ấy mọi người hốt hoảng rồi hoàn hồn theo dõi tiến trình thương thuyết giữa Anh quốc và cơ chế Liên Âu là điều nhiêu khê chậm rãi. Hoa Kỳ cũng sẽ đàm phán lại với các đối tác chứ không dại gì mà đốt sạch tất cả trong một trận chiến mậu dịch toàn cầu. Đấy cũng là lúc người ta thấy ra đặc tính của ông Trump là thực tiễn nhưng quyết liệt bảo vệ quyền lợi an ninh và kinh tế của Hoa Kỳ. Các đồng minh dân chủ sẽ không thể trông cậy vào sự nhượng bộ của nước Mỹ như trước, nhưng các chế độ độc tài hung bạo nên coi chừng và chẳng quên là kinh tế Hoa Kỳ không lệ thuộc quá nhiều vào xuất cảng và trong quan hệ ngoại thương, Hoa Kỳ vẫn giữ thế mạnh và hơn hẳn Trung Quốc vốn đang e sợ một nước Mỹ nổi giận. Nguyên Lam: Ban Việt ngữ Đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin cảm tạ ông về bài phân tích này.

Nguyên Lam & Nguyễn-Xuân Nghĩa, RFA 2016-08-03 Thủ tướng New Zealand John Key (thứ 6 từ phải) và đại diện các Bộ trưởng từ 12 quốc gia sau khi ký thỏa thuận TPP ở Auckland vào ngày 04 tháng 2 năm 2016. AFP photo Cuộc tranh cử Tổng thống tại Hoa Kỳ chính thức mở đầu sau khi Đại hội của hai đảng lớn là Cộng Hòa và Dân Chủ hoàn tất vào tuần qua. Chi tiết kinh tế đáng chú ý nhất cho nhiều nước là cả hai ứng viên dẫn đầu của tranh cử đều chống Hiệp định Kinh tế Xuyên Thái Bình Dương. Chẳng những thế, người Mỹ không chỉ chống tự do thương mại mà dường như còn chống cả hiện tượng toàn cầu hóa xưa nay vẫn được ngợi ca. Nguyên Lam: Hai chính đảng lớn của Hoa Kỳ đã kết thúc Đại hội và cuộc tranh cử Tổng thống của nước Mỹ bước vào giai đoạn toàn quốc cùng với việc bầu lên nhiều chức vụ dân cử khác trong cuộc tổng tuyển cử vào ngày Thứ Ba mùng tám Tháng 11 tới đây. Về kinh tế thì người ta ngạc nhiên khi chương trình hành động của hai đảng có sự đồng thuận duy nhất là cùng chống lại Hiệp định Kinh tế Xuyên Thái Bình Dương, gọi tắt là TPP. Thưa ông, Tổng thống Barack Obama thuộc đảng Dân Chủ đã ký văn kiện này và thiết tha kêu gọi Quốc hội khóa 114 sớm thông qua trước khi ông mãn nhiệm vào năm tới. Không ngờ là đa số Dân biểu Nghị sĩ Dân Chủ lại không đồng ý và bất ngờ hơn nữa là đảng Cộng Hòa xưa nay thường ủng hộ tự do mậu dịch cũng hoài nghi Hiệp định TPP và người sẽ đại diện đảng ra tranh cử tổng thống là doanh gia Donald Trump lại còn kịch liệt phản bác văn kiện này và mọi thỏa thuận quốc tế của Hoa Kỳ. Coi bộ như một chuyện gì đó rất lạ đang xảy ra trong xã hội Hoa Kỳ. Ông giải thích thế nào về hiện tượng kỳ lạ này? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Cô nêu vấn đề rất đúng vì đây không là phản ứng của một thiểu số tức là các chính trị gia mà chúng ta còn có thể thấy một trào lưu phổ biến và đáng ngại là nhiều người thất vọng với tự do mậu dịch và còn xoay ra chống lại trào lưu toàn cầu hóa. Chúng ta sẽ phải từng bước phân tích hiện tượng này để hiểu ra nhiều vấn đề sẽ gặp trong mấy năm tới. Thứ nhất, như chúng ta đã trình bày trong một chương trình vào đầu Tháng Sáu, chỉ có một thiểu số là quan tâm và có lập trường rõ rệt về tự do mậu dịch. Cuộc khảo sát ý kiến đầu năm nay cho thấy có 58% ủng hộ tự do mậu dịch và 34% thì chống. Cuộc khảo sát ngày 29 vừa qua cho thấy chỉ có 33% dân Mỹ là đặc biệt quan tâm đến ngoại thương nhưng trong số này thì tới ba phần tư, là khoảng 25% những người trả lời, thì quyết liệt chống và chỉ có 8% ủng hộ thôi. Tức là dân Mỹ vừa có một sự chuyển dịch tâm lý rất mạnh trong có năm tháng trời do tác động của một thiểu số quan tâm và tích cực tranh đấu cho lập trường chống tự do mậu dịch. Ta biết là vào mùa tranh cử thì các chính khách đều chú ý đến ước vọng của cử tri nên cần bày tỏ lập trường theo hướng đó. Nhưng thật ra vấn đề không chỉ là tâm lý hời hợt hay nhất thời của người dân mà là một chuyện gì sâu xa và nghiêm trọng hơn vậy. Nguyên Lam: Nguyên Lam cố học cách phân tích tâm lý xã hội của ông để hiểu ra các vấn đề kinh tế và chính trị trong tương lai. Thưa ông, thế thì có chuyện gì mà ông cho là sâu xa và nghiêm trọng hơn tâm lý hời hợt của người dân? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi xin đề nghị là ta đi qua ba cấp độ khác nhau thì mới thấy vấn đề. Cấp thứ nhất là tự do thương mại hay tự do mậu dịch, là việc tự do trao đổi mua bán giữa các nước với nhau mà không bị cản trở như hàng rào quan thuế hay hạn ngạch nhập khẩu. Khi được trao đổi tự do như vậy thay vì theo chính sách bảo hộ mậu dịch và ngăn sông cấm chợ thì việc buôn bán phát đạt sẽ đem lại lợi ích kinh tế cho người mua lẫn kẻ bán, ít ra về lý thuyết. Như vậy, bước đầu của tự do thương mại là thuế thấp và không hạn chế. Đa số người dân ở mọi nơi đều có thể ủng hộ việc đó. Cấp thứ hai thì rắc rối hơn một chút, đó là hiệp định tự do thương mại và đầu tư giữa các nước với nhau, điển hình là Hiệp định TPP. Văn kiện này không chỉ quy định là các nước đồng ý hạ thấp quan thuế biểu và hạn ngạch để gia tăng việc buôn bán mà lại có tham vọng lớn lao hơn. Đó là lập ra một hệ thống thỏa thuận chi tiết về các lĩnh vực đầu tư, thuế vụ, lao động, môi sinh, công nghệ, quyền sở hữu trí tuệ, về chuỗi tiếp liệu mà các nước có thể mua bán với nhau trong tiến trình sản xuất như trong một nền kinh tế thống nhất. Sau bảy năm bàn cãi, đại biểu 12 nước trên vành cung Thái Bình Dương đã thỏa thuận về cả trăm lĩnh vực chi ly để bảo vệ quyền lợi của mọi thành phần kinh tế xã hội của mình ở nhà. Kết quả là văn kiện này cao hơn một chục cuốn từ điển vì dầy tới 5.500 trang đầy thuật ngữ chuyên môn khó hiểu. Nếu gật đầu thông qua văn kiện này thì từng nước sẽ phải sửa đổi luật lệ bên trong để từ nay tuân thủ mọi cam kết với các nước kia. Hậu quả là nhiều người có thể ủng hộ tự do mậu dịch mà nghi ngại và chống đối Hiệp định TPP vì nó đòi hỏi nhiều thay đổi quá phức tạp. Vì sao e ngại TPP? Nguyên Lam: Sau khi ông phân biệt hai tầng tiếp cận từ thấp đến cao, có lẽ chúng ta mới hiểu vì sao người ta có thể đồng ý với nguyên tắc tự do thương mại mà lại e ngại Hiệp định TPP. Nguyên Lam nghĩ tới là đã thấy sợ vì nếu đi vào kinh doanh thì làm sao mình biết được và hiểu ra từng chi tiết đã cam kết với các xứ khác? Nếu trong những cam kết đó mà ngành này có lợi, ngành kia phải thay đổi thì tất nhiên là có người ủng hộ và có người chống! Bây giờ, thưa ông, cái cấp độ thứ ba ông muốn nói là gì? Biểu tình phản đối TPP tại Hội nghị đảng Dân chủ tại Trung tâm Wells Fargo, Philadelphia, Pennsylvania hôm 27 tháng 7 năm 2016. AFP photo Nguyễn-Xuân Nghĩa: Từ một nguyên tắc lý tưởng là buôn bán không hạn chế mà tiến lên cái thế hợp tác gần như toàn diện với 11 nước khác, ta có thể thấy mức độ phức tạp và hậu quả lợi và hại tùy theo lĩnh vực. Trên cùng là sự kiện muốn ăn thì phải chia và phải chấp hành điều lệ mới để thỏa mãn yêu cầu của các đối tác kia. Người không hiểu thì thấy cuộc sống và việc kinh doanh của họ bị ai đó chi phối. Bây giờ mình tiến lên cấp độ hợp tác toàn cầu khi xứ khác lại có sức cạnh tranh cao hơn nhờ lợi thế tương đối của họ thì nhiều người thấy sợ. Thực tế thì họ đã bị vượt qua và có khi bị đào thải vì cạnh tranh không nổi trên cấp độ toàn cầu! Nguyên Lam: Như vậy, thưa ông, cấp độ thứ ba có phải là toàn cầu hóa hay không? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Ta nhìn trong viễn ảnh dài thì có thể thấy ra cái giá của tiến bộ. Trong từng nước, khu vực canh nông bị công nghiệp vượt qua rồi ngành chế biến tạo ra bao công ăn việc làm trong nửa thế kỷ lại mất dần vai trò thống trị vào tay khu vực dịch vụ, hay vào tay xứ khác, v.v…. Những tiến bộ ấy có cải thiện cuộc sống của đa số mà cũng dẫn tới hiện tượng đào thải những ai tiến quá chậm. Thí dụ kia là như đầu thế kỷ 20, Hoa Kỳ vượt Đế quốc Anh để thành đại gia thế giới về thép, sau đó vài chục năm kỹ nghệ thép Mỹ bị Nhật đánh bại vì tốt mà rẻ hơn, rồi chính Nhật lại bị điêu đứng về thép Nam Hàn trong từng đợt cải tiến ngày càng nhanh hơn. Khi bị thua sút thì ngành thép cầu cứu chính phủ trợ giúp hoặc ngăn cản sự cạnh tranh của thép ngoại, v.v… Vì thế nước nào cũng có thể đề cao tự do mậu dịch mà vẫn ngấm ngầm bảo vệ một số khu vực mình cho là chiến lược. Khi ấy, các nước phải cố thỏa thuận việc hợp tác theo cái hướng nếu chưa công bằng thì cũng bình đẳng hơn, gọi là “khó người khó ta, dễ người dễ ta”. Nhìn cách khác thì sau Thế chiến II và nhất là từ khi Liên bang Xô viết tan rã năm 1991, thế giới bước vào giai đoạn toàn cầu hóa, hay “kinh tế nhất thể hóa” trên phạm vi toàn cầu, và đấy là cuộc cách mạng về sản xuất theo quy luật thị trường đã đem lại một sự thịnh vượng chưa từng thấy trong lịch sử nhân loại. Thế rồi sự tiến hóa hàm nghĩa đào thải còn xảy ra với tốc độ cao hơn nhờ cách mạng về công nghệ tin học từ vài chục năm qua và gây quá nhiều thiệt hại. Kinh tế đi đôi với chính trị Nguyên Lam: Các kinh tế gia chỉ ra từ đầu thế kỷ 19 là khi mở rộng việc mua bán tự do thì xứ nào cũng tự nhiên tìm ra ưu thế sản xuất của mình để có món hàng rẻ và tốt nhất bán cho xứ khác hầu mua về mặt hàng rẻ và tốt nhất của họ và cuối cùng thì mọi người đều có lợi. Thưa ông, sự thể có phải là như vậy không? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa là đúng như vậy về lý thuyết. Về thực tế thì mỗi quốc gia lại có nhiều khác biệt bên trong nên khi chạy đua để tìm lợi thế sản xuất tương đối của mình, không phải là ai cũng thành công. Vì thế kinh tế phải đi với chính trị để nhà nước can thiệp qua chính sách hầu tìm ra và khai thác lợi thế, hoặc nâng đỡ các thành phần yếu kém. Khi hiện tượng toàn cầu hóa bùng nổ, ta thấy là có thành phần được lời và thành phần bị lỗ. Thành phần hưởng lợi thì có khả năng phối hợp toàn cầu, là đại doanh gia của các tập đoàn quốc tế có quan hệ gắn bó với chính quyền các nước. Thành phần bị lỗ, hoặc bị đào thải vì tiến hóa không kịp thì cho rằng toàn cầu hóa hứa hẹn thịnh vượng mà đợi mãi không thấy. Họ bất mãn và quy trách cho 1) các tập đoàn lớn luôn luôn có lợi trong các hiệp định tự do mậu dịch, 2) cho giới lãnh đạo và 3) cho quốc tế ở những cam kết mờ ám mà họ không hiểu được. Vì thế, từ việc phản đối Hiệp định TPP, nhiều người phản đối luôn cả trào lưu toàn cầu hóa. Nguyên Lam: Câu hỏi cuối và trở lại cuộc tranh cử năm nay tại Hoa Kỳ, theo như ông nhận định thì sự phản đối đó chỉ mang tính cách chính trị nhất thời hay sẽ gây hậu quả lâu dài hơn? Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi e là vụ này nghiêm trọng và có hậu quả lâu dài vì không chỉ Mỹ mới gặp mà là hiện tượng lan rộng như ta đang thấy tại Âu Châu. Thứ nhất, người dân nói chung hết tin vào chính quyền và các đảng phái truyền thống vì quá nhiều khó khăn kéo dài từ năm 2008. Đó là chuyện khủng hoảng niềm tin chúng ta đã nói từ nhiều năm trước. Thứ hai, một hậu quả bất ngờ của toàn cầu hóa là những cam kết siêu quốc gia trên đền thờ của sự thịnh vượng mà người bị thua thiệt không được hưởng nhưng phải cúi đầu vái. Thứ ba, đáng kể không kém là tự ái dân tộc trước những cam kết quốc tế quá xa lạ. Ta có thể gọi đó là chủ nghĩa quốc gia chống lại trào lưu hội nhập quốc tế. Hậu quả về kinh tế có thể là tinh thần bảo hộ mậu dịch, hoặc may lắm tìm sự hợp tác song phương thu hẹp sau khi đả phá sự hợp tác quốc tế hay siêu quốc gia. Giới chính trị gia Mỹ cảm được sự bất mãn của dân chúng nên cũng phất cờ chống toàn cầu hóa và sẽ gây vấn đề với các xứ khác. Ngay năm nay, các dân biểu nghị sĩ phải ra tranh cử sẽ ưu tiên lo cho việc tái đắc cử hơn là nghe theo lời kêu gọi của Tổng thống mà thông qua Hiệp định TPP. Và Quốc hội khóa 115 lại còn bảo hộ nặng hơn nữa. Tôi không mấy lạc quan là vì vậy. Nguyên Lam: Nguyên Lam và ban Việt ngữ Đài Á Châu Tự Do xin cảm tạ ông về bài phân tích này.